domingo, 19 de junio de 2016

GIZAKION HARREMANAK


Gizakiok helduarora iritsi arte ez gara ugaltzeko gai, umeen gorputza ez baitago prestatuta.
Nerabezaroan gorputzean aldaketak gertatzen dira, hormonen eraginez (estrogenoak nesken kasuan eta testosterona mutilen kasuan)

                    UGALKETA SISTEMA
  • Zer lortzen da ugalketa sistematren bidez?
        Organismo berria
  •  Zer aparatu du?
        Ugal aparatua
  •  Zer sortzen du ugal aparatua ?
        Espermatozoidea arretan eta obulua emeetan.

ESPERMATOZOIDEA+OBULUA=ORGANISMO BERRIA

                ESPERMATOZOIDEA
Gizonezkoen hazian barrabilek sortutako espermatozoideak egoten dira. Espermatozoideak ugalketarako bereziki moldatutako zelulak dira, isats edo flagelo batekin, haren bidez emakumearen barruko sexu organoetan aurrera egin eta obuluraino iristeko.

                 OBULUA
Obuluak emakumeen obulutegian sortzen dira, eta, bat heltzen denean, Falopioren tronpara jaisten da. Hauek ugalketarako bereziki moldatutako zelulak dira. Espermatozoide bat iristen bada Falopioren tronpetatik gora eta obulua ernaldu, bizidun berri bat sor daiteke.
Ernaldutako obulua zatikatu egiten da. Ehunak eta organoak osatzen ditu. Gizakiaren kasuan bederatzi hilabeteko haurdunaldia osatzen da umea. 

   



BIZIDUN ZELULABAKARREN UGALKETA

LABURPENA
Ugalketa bizitzaren funtzio bat da. Funtzio horren bidez, organismo biziak beren itxurako beste organismo batzuk sortzeko gai dira; horrela lortzen dute espezieak bizirik irautea.

Hainbat bizidun zein zelulabakar zein zelulanitz izan daitezke

Arrainak arrautzen bidez ugaltzen dira. Perretxikoek, aldiz, esporen bidez egiten dute. Bizidunek hainbat modu dituzte ugaltzeko.
Hainbat bizidun zelulabakar erdibitze edo zatiketa bidez ugaltzen dira.

                         BIZIDUN ZELULABAKARREN UGALKETA
Ugalketaren bidez, hasierako zelulatik zelula berriak sortzen dira, hau da, bizidun berria.
Bizidun zelulabakarren ugalketa bi motatakoa izan daiteke: sexuala eta asexuala.
Ugalketa sexuala zelulabakarretan gainerako bizidunen antzekoa izaten da.
Bizidun zelulabakarren ere zelula bereziak , hau da, ugalketa.-zelulak osatzen dituzte: ugalketa-zelula emea eta ugalketa-zelula arra.  Aipatutakoak elkartzen direnean obulo ernaldua sortzen da eta horren garapenik bizidun berria.
Ugalketa asexualean, mitosia edo zelularen zatiketaren oinarrizko zelula bi zati 
edo gehiagotan banatzen da, baita barneko nukleoa ere, eta hasierako zelularen bikoitzak edo anizkoitzak egiten dira: klonak. Zelula horiek ez dute nukleo barruko informazioa konbinatzen, eta zelula berriak hasierako zelula amaren berdin-berdina izan ohi dira.
Ugalketa asexualean, zelula berrien kopurua eta neurriaren arabera, honako lau era aipa genitzake: erdibiketa, zatiketa, gemazioa eta esporulazioa.
                                                                 

NILO IBAIA


                                                     KOKAPENA

  Nilo ibaia Afrikako eta munduko ibairik luzeena da, 6.650km2 ditu.
  Afrikako ipar-ekialdean kokatua dago eta bi adar ditu eta honako hauek dira:
  Nilo Zuria eta Nilo Urdina. 
  Nilo Zuria Victoria aintziran jaiotzen da(Tanzania, Kenia, Uganda). 
  Nilo Urdina, ordea, Tana aintziran(Etiopia). 
  Nilo Egipton itsasoratzen da, Mediterraneoan, delta sortuz.
  Bi adarrak kontuan harturik Uganda, Ruanda, Etiopia, Tanzania, Hego Sudan,
  Sudan eta Egipto zeharkatzen ditu. 
  Niloren arroak ere hartzen ditu Kenia, Kongoko Errepublika Demokratikoa 
  eta Eritreako lurrak.
   Hegoaldetik Iparraldera doan munduko ibai handi bakarra da.
https://sites.google.com/a/uribekostabhi.com/egipto/_/rsrc/1212075157599/egipto-kokapena-intxa-eta-sando/Dibujo.bmp?height=304&width=420


                                                      HISTORIA
    
  Antzinako Egiptoko gizartearen ardatz nagusia Nilo Ibaia zen.
  Egiptoko kulturan Harri Arotik aurrera Nilo Ibaia funtsezkoa izan zen.
  Klima aldaketaren eraginez, K.a. 8.000 urte inguruan Saharako Basamortua 
  sortu zelarik eskualdeko biztanleek migratu behar izan zuten eta Niloren 
  bazterrean kokatu ziren. Han nekazal ekonomia sedentarioa eta gizarte
  zentralizatua garatu zen.
Resultado de imagen de nilo ibaia
  
 
                                                      EKONOMIA



Nilo Ibaia( Kairon)
Urtero, udan (Etiopiar mendiguneko eurite garaian) Nilo ibaiak gainezka egiten zuen eta  bazterretako zelaiak emankortzen zituen ekarritako sedimentuei esker. Asuango presa eraiki zenetik uholde zikloa amaitu zen eta orain uraren maila urte osoan zehar egonkorra da.

Nilo Ibaiak garraioan garrantzi handia du : iparraldeko haizeak baliatuz belaontziak ibaian gora joan daitezke eta urak ekartzen ditu ibaian behera. Baino, ur-jauziak direla eta, tarte batzuk ez dira nabigagarriak. Sudango Sudd padura ere nabigaziorako oztopo itzela da eta kanalizatzeko saiakerak izan dira (Jonglei ubidea).

Niloren ertzean daude Khartum (Sudango hiriburua),Asuan,Luxor (antzinako Tebas) eta Giza-Kairo konurbazioa. Lehenbiziko ur-jauzia, behetik gora joanez, Asuanen dago, Asuango urtegiaren iparraldean. Ibaiaren zati hau ohiko ibilbide turistikoa da, gurtzeruz edo felukaz (egurrezko belaontzi tradizionalak) egiten dena. Gurtzeru batzuek Luxor eta Asuanen arteko ibilbidea egiten dute, Edfun eta Kom Ombon geldialdiak eginez.

1970an Asuango presaren eraikuntza amaitu zen. Onurak ekarri zituen (lehorte eta uholdeetatik babestea, nekazal produkzioa eta enplegua handitzea, argindarra ekoiztea eta nabigazioa hobetzea) baino ingurumenaren eta gizartearen gaineko eragin handia izan du.

sábado, 18 de junio de 2016

SAHARAKO BASAMORTUA (II.ZATIA)



              BIZIMODUA


Bizi baldintzak izugarri gogorrak dira, baina zenbait animalia ondo egokitu dira Saharako bizimodura eta gai dira bero izugarria jasatzeko eta ur eskasia izateko.
Egunez, animalia asko había zuloetan egoten dira, eta gauez, aldiz, janari bila irteten dira.

Saharan persona batzuk ere bizi dira. Batzuek basamortuko oasien inguruan herrixkak eratu dituzte. Beste batzuk, ordea, lurraldean barrena ibiltzen dira beren produktuak herrietako azoketan saltzeko. Aipatutakoak nomadak dira.

Salgaiak garraiatzeko gameluak erabili izan dituzte ehunka urtetan; izan ere, animalia hori oso ondo egokitu da basamortuko bizimodura. Gainera, esnetarako eta haragitarako ere balio du. Gaur egun, ibilgilu motordunek erabiltzen dira basamortua zeharkatzeko.

Saharan etxeak buztinez egiten dira.


             BITXIKERIAK
 
Lurpeko ura azaleratu egiten da basamortuko hainbat lekutan; horrelaxe  sortzen da oasia. Oasietako lurra emankorra da, eta olibondoak, datil palmondoak landatu daitezke. Oasien inguruan hiriak hedatzen dira, eta basamortuan ibiltari dabiltzanentzat geldigune egokiak dira.
            

martes, 14 de junio de 2016

ELIKA KATEA

central park


CENTRAL PAK

Central park da parke bat. Aurkitu ahal dugu NEW YORKEN. Lauki zuzen forma du eta 4.000x800mdu. Central park barruan ZOO bat aurkitu ahal dugu. Central park Monako baino ia ia 8 aldiz handiagoa da. Urtean 25.000.000 pertzona joaten dira parkea bisitatzera. Pelikula asko egin dira parke oretan. Mendebaldetik central park calea dago. Parkearen antolakuntzak central park concervanci  empresak daramatza. Munduko parkerik famatuena da. Central park izan zen disenatua Frederik Law Olmested eta Calvert Vauxengatik. Noizbait parkea bisitat beharko zenukete.
Proyecto: Hundir 30 metros el Central Park - Que te parece?

lunes, 6 de junio de 2016

SAHARAKO BASAMORTUA (I.ZATIA)



               KOKAPENA

Saharako basamortua munduko basamorturik handiena da, 9.065.000 km2 luze-zabal. Afrikako iparraldean kokatuta dago eta kontinenetea bi eskualdetan banatzen du : basamorturik iparralderan eta hegoaldera.
Ekialdean Itsaso Gorria dago. Mendebaldean Ozeano Atlantikoa eta iparraldean Atlas Mendiak eta Mediterraneo Itsasoa ditu.
Zientzialarien arabera 2,5 milioi urte baino gehiago ditu. 
Hainbat herrialderen artean kokatuta dago eta honako hauek dira:
Maroco, Tunisia, Aljeria, Nigeria, Libia, Mauritania, Arabiar Errepublika Demokratiko Sahara, Txad eta Egipto. 
Saharako basamortuko mugak aldakorrak dira basamortua ziklo erregularretan
zabaldu eta estutu egiten baita.



                                    
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgyjX1XmxUMXtiW-gq9baKpNqlUtAbwu4CvqTPg8TgIJwvHec9yzM0i6A06m0WKehkZqpvn5kZYhI0FujvNOEzXSQMHzyuFq9hll7ERB9K8qzCysOzpRdVImdF0hEsTAQkThEqWcd9tfM8T/s1600/mapa.jpg

                      KLIMA ETA PAISAIA

Saharako basamortua beroa da, eta urteak pasa daitezke bertan euri tantarik ere egin gabe. Egunez, 50ºC-ko egin dezake itzalean; gauez, berriz, hotz egiten du.
Hareaz betetako eremuetan duna handiko paisaia ikusgarriak sortzen dira, baina, oro har, Saharako basamortuan harriak eta mendiak dira nagusi.


Ekosistema


Ekosistema: Ingurune jakin bateko bizidun eta bizigabeeko osatzen dute ziztema da. Oro haralemenu ezerbinak , ingurune berean kokatuta egonik elkarrekin herremetan daude, sistema bat osatu. 

Beraz, toki jakin batean elkarrekin harreman estua (edo ez) duten bizidunen eta bizigabeen multzoak  eta haren ingurumenak  osatzen duten sistema da ekosistema.
 Ekosistema bi taldetan sailkatzen da, honako hauek dira: bizidunak(landareak, animaliak, onddoak, mikroorganismoak) eta  bizigabeak( lurra, harriak, ura, mineralak...)









La cascada blanca de Pamukkale

Turquiaren Hego-Mendebaldean, zehazki Menderes ibaiaren haranean; Denizliren hiriburua dago. Ur- jauzi horietan klima freskoa egoten da urtero. Pamukkale turkiarrez esan nahi du (halgodoiako gaztelua) oso naturala da eta aldi berean erakarpen turistikoa. Hierapolis-eko hiri zaharra eraiki zen ‘gaztelu’ zuri gainean. Guztira, luzera eta altuera 160 m 2700 m ditu. Pamukkaleko ura bikarbonato eta kalzio asko du.
Arroka zaharren artean marmol kristalinoa, kuartzitak eta eskistoak aurki daitezke.

Machu picchu mendia

Machu picchu Perun dagoen mendi ospetsua da. Altuera handia du, esate baterako 2430metrokoa. Jende askok esagutzen du mendi hori, ez bere altueragatik baizik eta daukan edertasunagatik eta izugarrizko bistengatik. Nire gurasoak behin Machu Picchu bisitatzera joan ziren eta bide estu-estu batetik igaro ziren. Machu Picchuren izena ketxueraz Patallaqta esaten da (eskailera herria zehazki esanda). Cusco da hango Inken hiriburu zaharra eta Machu Picchutik 130 kilometrora dago. Herri Inka zoragarria Hiram Bingham esploratzaile estau batuarrak deskubritu zuen. Ni, nagusiatan herri hori bisitatzera joango naizela ziur nago.